Eğitim ve öğretim araçlarının en iyilerinden ve en önemlilerinden; olmazsa olmazlarından birisi; -teki de diyebiliriz- kitaptır.

Kitap, bütün manzaralardan daha güzel, bütün koku ve lezzetlerden daha ferahlatıcıdır. Elbette, bütün bunlar kitap ehli içindir. Kalbe sefa verir ve ışıklandırır. Dertleri ve hüzünleri, geçici bile olsa, giderir.

Ülkeleri gelişme ve değişme süreçlerini basılan kitaplarıyla, kitapların özellikleriyle ve okuyucu sayısıyla değerlendirmek ve ölçmek mümkündür. Okur-yazar olmak medeniyetin belirtisi değildir. Medeniyetin belirtisi mütalaa etmek, okuduklarını hayata uygulamak ve araştırmaktır.

Okur-yazarımız çok olmasına rağmen maalesef araştırmacımız, okuduğunu mütalaa edenimiz; orijinal, kuşatıcı fikir ve düşünce üretenimiz pek azdır.

Talebelerimiz açısından, okumak sadece iş bulmak için bir basamakmış gibi, tahsilleri bittikten hemen sonra kitabı yere bırakıp hayata, işe ve alış-verişe başlarlar. Bunun için kitapları bıraktıkları anda bilgileri duruverir. Oysa gerçekte kitap okumak, insanın kâmilleşmesi ve ilminin ilerlemesi içindir.

Ondan sonra kemale erişmek ve kendi payınca bilimin ilerlemesi için mütalaaya, kitap okumaya ve araştırmaya başlamalıdır. Bu işi imkânı çerçevesinde veya gücü yettiğince ömür boyu sürdürmelidir. İslâm dini de, inananlarına çocukluktan ölünceye kadar-beşikten mezara kadar- ilim öğrenmeyi bırakmamalarını emretmiştir.

Resulullah (SAV.) şöyle buyurur: "İlim öğrenmek bütün Müslümanlara farzdır ve Allah ilim peşimde koşanları sever." "Hayatın iki kişiden başkasına faydası yoktur: Birincisi, izinden gidilen âlim. İkincisi, ilim peşinde olan kimse." "İlim öğrenmek bütün Müslüman erkek ve kadına farzdır." "Eğer bir gün geçer de o günde benim ilmimde ve bilgimde bir şey artmazsa, o gün benim için mübarek bir gün değildir."

Anne ve babanın ilk vazifesi, çocuklarını ilim öğrenmek için okula göndermektir. İslâm da bu konuya önem göstermiş ve emretmiştir.

Resul-i Ekrem (sav) buyuruyor ki: "Çocuğun baba üzerinde üç hakkı vardır.

Birincisi: Ona iyi bir isim takması.

İkincisi: Okuma ve yazmayı ona öğretmesi.

Üçüncüsü: büyüdüğü zaman onu evlendirmesidir."

Resulullah (sav) yine şöyle buyurur: "Çocuğu okula gönderip öğretmeni ona Bismillah'ı öğrettiği zaman, Allah Teâlâ çocuğu, annesini ve babasını cehennem ateşinden kurtarır." "Babalarının ahir zaman çocuklarının vay haline! Müslüman oldukları halde dinin farz şeylerini çocuklarına öğretmezler."

Anne ve babanın ikinci vazifesi de şudur: Çocuklarını öyle bir şekilde eğitmeliler ki ilime, kitap okumaya, tartışma ve meraklanmaya ilgi göstermeliler. Kitaba ilgi göstermek irsî değildir. Sonradan kazanılan bir değerdir. Ayrıca evin durumu, anne-babanın davranış ve sözlerinin bu konuda büyük bir etkisi vardır.

Bu işe ilgi gösteren anne ve babanın kendilerinin de kitap okuma ve mütalaa ehli olmaları ve ilime ilgi göstermeleri gerekir. Ev ortamları bilgi ve kitap ortamı olması gerekir. Söz ve amelleriyle çocuklarını kitap okumaya teşvik etmeleri gerekir. Bu işe küçüklükten ve çocuklar okula gitmeden önce başlamak daha iyidir, daha etkilidir ve daha kalıcıdır.

Önce, çocuklar için kitap okumalılar. Yani, kolay, kısa ve anlaması rahat olan tatlı ve resimli hikâye kitapları alınmalı ve ondan sonra anne, baba veya büyük kız ve erkek kardeşin her gün bu kitabın bir bölümünü yavaş yavaş küçük çocuğa okumaları gerekir. Eğer resimliyse konuyu resimlerle bütünleştirmek daha iyidir.

Daha sonra çocuktan, o hikâyenin özetini anlatması ve kısa şiiri varsa onu ezberlemesi istenir. Ama bu işte acele etmemeli, ileri gidilmemeli ve çocuğun kabiliyet ve isteğine göre istenmelidir, fazla değil. Aksi durumda, çocuk ilk başından kitap okumaktan nefret edebilir.

Bu işi çocuğun kendisi kitap okuyabilinceye kadar devam ettirmeli, ondan sonra, kitabı çocuğun kendisi okumalı, anne ve babası da onu dinlemelidir. Bazen kitabın konuları hakkında çocukla tartışabilirler. Bu iş, çocuğun kendisi kitap okumaya ilgi gösterip kitap okuyuncaya kadar devam ettirilmelidir. Burada, anne ve babaya bazı noktaları hatırlatmakta yarar var:

1- Çocuklar hikâyeleri sever ve konularını iyi anlarlar. Ama genel konuları iyi anlayamazlar ve onlara fazla ilgi göstermezler. Dolayısıyla, mümkünse çocuklar için daha çok hikâye kitapları seçilmelidir.

2- Her çocuğun, kendisine özgü bir şahsiyeti vardır. Herkes yetenek ve ilgi bakımından müsavi değildir.

Dolayısıyla, anne ve baba, çocuklarını tanımalı, onların özel istek ve yeteneklerini bilmeli ve ona göre çocuğa kitap vermeli/seçmeli, zor ve yorucu konuları çocuklara yüklemekten kaçınmalıdır. Çünkü böyle bir iş çocuğu kitap okumaktan bıktırabilir.

3- Çocuk geliştiği ve kitap onda derin etkiler bırakacağı için, ona her türlü kitabın verilmesi doğru değildir. Anne ve baba, çocuğuna vereceği kitabı daha önce okumalı, konularının doğru olduğuna emin olmalı veya güvendikleri birisinin tavsiyesiyle kitap alarak çocuklara verilmelidir. Çocuk, kötü bir kitap okursa, bünyesinde kötü etkiler bırakabilir. Bu durumda onu yeniden eğitmek ve terbiye etmek çok zor olacaktır.

4- Çocuklar ölüm, cinayet, hırsızlık ve hıyanetten bahseden polisiye ve cinayet romanlarına ilgi gösterirler. Ama bu kitaplar, çocuklara ölüm, cinayet ve hırsızlığı öğretmekle kalmaz, onların ruhî sağlıklarına ve rahatlıklarına da darbe indirir. Aynı şekilde, tahrik edici cinsel kitapların da çocuklara zararı vardır. Çünkü bu iş onların cinsel güdülerinin erken uyanmasına ve kötü vadilere sürüklenmelerine sebep olabilir.

5- Kitap okumaktan asıl maksat vakit geçirmek değil, konuları anlamak ve onlardan faydalanmaktır. Önemli olan, çocuğun ne kadar kitap okuduğu değil, nasıl ve neyi okuduğudur. Acaba, okuduğu yerleri dikkatle ve anlayarak mı geçmiş, yoksa hiç anlamamış mı? Bu konuyu anne ve babanın çok dikkatle izlemeleri gerekir.

Bazı zamanlar, çocuğa kitabın konusunu sorup konularının doğruluğu ve yanlışlığı hakkında görüşlerini istesinler. Ondan, bu konulardan ne gibi sonuçlar aldığını ve nelerinin ona faydalı olduğunu sorsunlar.

6- Çocuklar, efsane ve enteresan yalanlarla dolu kitaplara da ilgi duyarlar. Bazı yazar ve uzman kişiler de çocukların bu ilgisinden taraftarlık etmişler ve bunun çocukların hayal gücünü geliştirdiğini savunmuşlardır. Ama bence efsaneler ve gerçek dışı hikâyeler, çocukları yalan uydurmaya alıştırır ve hakikati olmayan ve yalan fikirleri onların kafasına sokar. Onu, hakikatlerden uzaklaştırıp hayal kurmağa ve yersiz beklentilere teşvik eder. Büyüdüğü zaman da, isteklerini gerçek olmayan yollarla yapılmasını ister.

7- Evet, çocuklar hikâye kitaplarını başka şeylerden daha çok severler, ama sadece hikâye okumaya alışması da yanlıştır. Bazen de ilmî konuları anlamaya hazır olsun ve ilmî kitapları okumaya alışsın diye okuması için ona yararlı ve kolay ilmî, ahlakî ve toplumsal kitapları da vermek gerekir.

8- Çocukların, sadece hikâye kitaplarını sevmeleri de doğru değildir. Seçkin şahısların, doğru ve kahraman insanların öyküleri/biyografileri de çocukların dikkatini çeker ve bu kitapları okuyarak onları kendilerine örnek edinirler ve sağlam kişilik kazanırlar.

Bizim tarihimiz büyük şahsiyetler, kahramanlar ve âlimler ile doludur. Biz anne-babalara düşen görev ise okumak, mütalaa etmek ve küçüklerimize önder ve örnek olmaktır.

Ahmet TESNİMÎ (Sakarya/07.01.2006)